Odra – choroba, która wraca
Z tego artykułu dowiesz się:
Odra – choroba, którą lekarze w ostatnich dziesięcioleciach diagnozowali sporadycznie, powraca. W 2023 r. w Polsce odnotowano 36 przypadków odry, tymczasem tylko od stycznia do marca tego roku potwierdzonych przypadków jest już 40. Co wpływa na te statystyki? I jak wygląda odra u dzieci?
Odra: choroba, której mogłoby nie być
Lekarze biją na alarm: choroby, o których zdążyliśmy zapomnieć, wracają. Na początku roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) informowała o ponad 30-krotnym zwiększeniu liczby zachorowań na odrę w Europejskim Regionie WHO. Zwiększył się też odsetek dzieci hospitalizowanych z jej powodu (20 198 w 2023 roku). Odnotowano również przypadki śmiertelne (5 zgonów zgłoszonych w 2 krajach).
→ Przeczytaj również: Bostonka: objawy i leczenie
Tendencja ma zatem charakter światowy, co stanowi duże niebezpieczeństwo. Poszczególne kraje wzywane są do wzmożonej czujności i utrzymania wysokiej wyszczepialności. Niestety, rosnącą gęstość zaludnienia, trwające wojny oraz pandemia koronawirusa znacznie utrudniają wykonanie tych zadań. Słabnie też zaufanie ludzi do szczepień.
A to właśnie one są w stanie uchronić nas przed zakażeniem i powrotem epidemii niebezpiecznych chorób (nie tylko odry, ale też krztuśca). By wirus przestał się rozprzestrzeniać, immunoprofilaktyce musi poddać się 95 proc. populacji. Polska jest już poniżej tej granicy.
To bardzo zła wiadomość. Zagrożone są niemowlęta, a to w ich przypadku odra ma poważy przebieg i może doprowadzić do rozwoju poważnych powikłań. Zarazić się też mogą osoby chore, zwłaszcza dzieci, które z przyczyn zdrowotnych nie mogą przyjąć szczepionki.
→ Przeczytaj również: Pieluszkowe zapalenie skóry – objawy i profilaktyka
Szczepienie: jedyny sposób na eliminację odry
W Polsce szczepienia przeciw odrze prowadzone są od 1975 roku (do tego czasu chorowało od 120 tys. do 200 tys. osób rocznie, 100-300 z nich umierało). To właśnie dzięki nim udało się znacząco ograniczyć liczbę zachorowań i zapobiec wielu powikłaniom oraz zgonom.
Obecnie w kalendarzu szczepień dostępna jest skojarzona szczepionka MMR, która zawiera żywe, atenuowane wirusy odry, świnki i różyczki. Podaje sią ją w dwóch dawkach (w okresie między 12. a 15. miesiącem życia i kolejnej w 6. roku życia).
→ Przeczytaj również: Ospa u dzieci – jak się ją leczy? Najnowsze wytyczne
Problem polega na tym, że szczepionki MMR są na celowniku tzw. ruchów antyszczepionkowych. Grupy te uważają m.in. że MMR wywołuje autyzm.
Za to błędne przekonanie odpowiada Andrew Wakefield, były brytyjski lekarz gastroenterolog. W 1998 r. w prestiżowym czasopiśmie medycznym The Lancet opublikował artykuł, w którym dowodził, że szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce wywołuje autyzm u dzieci.
Publikacja już w chwili ukazania się wzbudziła sprzeciw środowiska lekarzy. Dość szybko wytknęli autorowi, że artykuł stanowi opis małej serii przypadków, bez grupy kontrolnej, do tego łączy trzy powszechnie występujące zjawiska i choroby, i to na podstawie odwoływania się do pamięci i przekonań rodziców.
Praca Wakefield’a została poddana licznym analizom. Prowadzono też równocześnie badania nad szczepionką MMR, by móc jednoznacznie stwierdzić, że nie ma związku między podaniem szczepionki MMR a zaburzeniami autystycznymi.
Brytyjska Izba Lekarska (General Medical Council) ustaliła też, że Andrew Wakefield jest winien nieuczciwości i poważnego naruszenia etyki zawodowej. Dano mu możliwość powtórzenia badań i potwierdzenia wyników przedstawionych w swojej publikacji, albo przyznania, że się pomylił. Obie możliwości odrzucił. Niestety, nadal forsuje swój punkt widzenia.
Co to jest odra?
Odra to choroba wysoce zakaźna. Jedna osoba może zakazić nawet 18 osób wrażliwych na zakażenie! Wystarczy 20 min przebywania z osobą chorą w jednym pomieszczeniu.
Odra: drogi zakażenia
Jedynym rezerwuarem wirusa odry są ludzie. Zarazić się można drogą kropelkową oraz przez kontakt z zakaźnymi wydzielinami (np. wydzieliną dróg oddechowych).
Kiedy wirus dostanie się do organizmu, wnika do komórek nabłonka górnych dróg oddechowych i spojówek. Początkowo namnaża się w okolicznych węzłach chłonnych i tkance limfatycznej, następnie przenika do krwi, wywołuje wiremię i zakaża komórki układu limfatycznego w całym organizmie oraz nabłonek dróg oddechowych.
Odra: objawy u dzieci
Choroba w fazie zwiastunowej może maskować się pod objawami przeziębienia. Występuje gorączka (39–40°C), nieżyt nosa, kaszel i obustronne zapalenie spojówek (często z towarzyszącym światłowstrętem). Na błonie śluzowej jamy ustanej pojawiają się plamki Koplika – małe białe naloty/grudki(rzadko się je stwierdza, ponieważ są trudne do uchwycenia). Pojawić się też może osłabienie, ból gardła i głowy.
Po kilku dniach pojawia się wysypka (czerwona, zlewająca się plamisto-grudkowa osutka). Na początku można ją zauważyć na linii włosów za uszami, następnie zstępuje na twarz, szyję i tułów, a potem na kończyny, gdzie jest jednak mniej nasilona (ręce i stopy pozostają od niej wolne).
Wysypka odry utrzymuje się przez 4–6 dni i ustępuje w kolejności pojawienia się. Pozostawia po sobie brązowawe przebarwienia i otrębiaste złuszczanie się naskórka. Znika bez śladu w ciągu 7–10 dni.
Powikłania po odrze
U co trzeciego pacjenta mogą pojawić się powikłania odry. Do najpoważniejszych należą:
- zapalenie ucha środkowego,
- zapalenie płuc (występuje najczęściej i stanowi przyczynę największej śmiertelności z powodu odry),
- drgawki,
- pierwotne zapalenie mózgu,
- ostre poinfekcyjne zapalenie mózgu i rdzenia.
Na wystąpienie powikłań najbardziej narażone są dzieci poniżej 5. roku życia, dorośli powyżej 20. roku życia, kobiety w ciąży oraz osoby z obniżeniem odporności.
Na temat odry i szczepionki MMR więcej przeczytasz w naukowych źródłach:
- Bojarska Małgorzata, Domańska Natalia, Brzyska Anna, Bogucka Julia, Wilczek Natalia, Piecewicz-Szczęsna Halina. Measles: Adisease that’s making a comeback. Journal of Education, Health and Sport. 2022;12(9):273-287.
- Gregory A. Poland, MD, Szczepionka MMR i autyzm: nihilizm szczepionkowy a postmodernistyczna nauka, tł. dr n. hum. Mariusz Górnicz, Medycyna po Dyplomie, 06/2012.
- Grupa na Faccebook’u: Szczepienia – rozwiewamy wątpliwości.
- Strona szczepienia.pzh.gov.pl (za publikowane treści odpowiada Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy).
